Czy to jeszcze dbanie o siebie, swoje zdrowie czy może już chorobliwa obsesja ?
Powszechnej, nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie, problematyce zdrowego odżywiania, towarzyszą liczne informacje medialne, popularnonaukowe czy też naukowe, które dostarczają coraz to nowszych doniesień, często wzajemnie wykluczających się. Produkty spożywcze są dzielone na zdrowe, pochodzenia ekologicznego, naturalne oraz genetycznie modyfikowane, a ilość sklepów ze zdrową żywnością wciąż rośnie.
Dbałość o stosowanie „zdrowej” i zbilansowanej diety jest z pewnością pożądana, wspierana przez lekarzy i dietetyków, bowiem istotnie wpływa na stan zdrowia. Jednak jak w każdej sferze życia, popadanie w skrajność i zbytnie przywiązywanie się do określonej ideologii (tu: związanej z odżywianiem) może stać się szkodliwe i zagrażające naszemu zdrowiu.
Ortoreksja na listę nieprawidłowych zachowań żywieniowych trafiła zaledwie 15 lat temu, jako pierwszy opisał amerykański lekarz Steven Bratman w roku 1997, gdyż sam jej doświadczył. Ortoreksja rozumiana jest jako patologiczna obsesja na punkcie spożywania zdrowej żywności. Jej podłoże stanowi nieadekwatna samoocena połączona z kompulsyjną potrzebą doskonalenia własnego ciała. Rodzaj spożywanego pokarmu różni się w zależności od chorego, ale cechą wspólną charakteryzującą osoby cierpiące jest wręcz obsesyjne skupienie się na tym, aby jadać wyłącznie pokarm, który sam uzna za zdrowy. Wyjątek stanowią tu wegetarianie, którzy nie spożywają mięsa, lecz wprowadzają produkty białkowe pochodzenia zwierzęcego. Reżim dietetyczny w tym przypadku wynika z poszanowania życia innych stworzeń, a nie z lęku przed utratą zdrowia.
Kryteria diagnostyczne i obraz kliniczny ortoreksji
Do tej pory nie ustalono jednolitych kryteriów rozpoznania ortoreksji. Ortoreksja nie należy do jednostek uwzględnionych w obowiązującej klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych (ICD-10, DSM-5). Mimo wciąż rosnącego zainteresowania tym zjawiskiem na świecie, brak jest uzgodnionej definicji oraz powszechnie akceptowalnych i ujednoliconych kryteriów diagnostycznych.
Na ortoreksję najczęściej zapadają ludzie sukcesu, żyjący w zgodzie z dzisiejszymi trendami, ślepo za nimi podążając. Zaburzenie to podobne jest do anoreksji przede wszystkim pod względem narzuconego sobie reżimu jedzeniowego, jedzenia w samotności oraz zaabsorbowania pokarmami i ich kalorycznością. Zasadnicza różnicą miedzy tymi dwoma zaburzeniami polega na tym, że w anoreksji uwaga chorego skupiona jest na masie ciała w znacznie większym stopniu niż w przypadku ortoreksji. Ponadto osoby cierpiące na anoreksję dużo bardziej skupione są na aspekcie ilościowym, zaś osoby ujawniające symptomy ortoreksji na jakości spożywanych pokarmów oraz płynów.
Osoba cierpiąca na ortoreksję każdego dnia angażuje swoje myśli i działania w jedzenie, skrupulatnie i starannie planując każdy spożywany posiłek. Na zakupy spożywcze chorzy przeznaczają dziennie średnio trzy godziny, z uwagi na ilość oraz miejsce, w którym chcą kupić żywność. Ortorektycy są perfekcjonistami, czują się w pewnym stopniu wyjątkowi. Zwykle mają sztywną strukturę osobowości, ściśle realizują wyznaczone cele. Ich standardy zachowań są tak wysokie we wszystkich sferach życia, że sprostanie jest im zwyczajnie niemożliwe. Szczęśliwy związek, zdrowa i kochająca się rodzina, satysfakcjonująca praca, zgrabna sylwetka – większość ludzi dąży do tego, aby to osiągnąć. Jednak chorzy z racji swojego perfekcjonizmu nie dają sobie przyzwolenia na popełnienie błędów. Odstępstwa od wprowadzonych sztywno zasad traktują jako porażkę. Niekiedy cierpiący na ortoreksję popadają w długi, rezygnują z pracy, aby móc więcej czasu poświęcać coraz to zdrowszym posiłków, a każde pieniądze są w stanie wydać na najzdrowszy w ich rozumieniu produkt.
Leczenie i psychoterapia
Podstawą leczenia ortoreksji jest zalecenie się do stosowania racjonalnej i zbilansowanej diety ułożonej przez specjalistę dietetyka. Specjaliści zalecają także leczenie składające się z terapii poznawczo-behawioralnej oraz farmakoterapii, z zastosowaniem selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny. W pierwszym etapie leczenia celem jest wyrównanie niedoborów niezbędnych składników odżywczych, witamin oraz makro i mikroelementów. Często niezbędne jest włącznie psychoterapii indywidualnej i/lub grupowej.
Bardzo istotne jest również wsparcie rodziny oraz bliskich osób z kręgu chorego, ponieważ bliższe i dalsze otoczenie oddziałuje nierozdzielnie i alternatywnie na jednostkę. W wyniku tych kontaktów choremu może zostać przekazana niezbędna wiedza żywieniowa, pozwoli to kształtować nowe zachowania żywieniowe lub doprowadzić do modyfikacji dotychczasowych. Proces zmiany postawy chorego nie jest łatwy. Osoby cierpiące mogą podświadomie wypierać argumenty otoczenia i nie dopuszczać do siebie ich słuszności. Dlatego ważne jest, aby osoby z bliskiego otoczenia osoby chorej posiadały wiedzę z zakresu choroby, porozmawiały z psychologiem, aby móc lepiej zrozumieć postawę chorego oraz jej motywy.
Literatura
Brytek-Matera, A. (2012). Orthorexia nervosa – an eating disorders, obsessive- compulsive disorder or disurbed eating habit? Archives of Psychiatry and Psychotherapy, nr, 22-60.
Dittfeld, A., Koszowska, A., Fizia, K., Ziora, K. (2008). Ortoreksja – nowe zaburzenie odżywiania. Annales Academiae Medicae Silesiensis, 67 (6), 393-399.
Doboszyńska, A., Kołędkiewicz, E. (2013). Ortoreksja na tle innych zaburzeń odżywiania, Forum Medycyny Rodzinnej, 7 (6), 307-315.
Ogden, J. (2011). Psychologia odżywiania się. Od zdrowych do zaburzonych zachowań żywieniowych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Autor: Agnieszka Matias